Nordsjøfartmuseet 
Tekst og foto: Scandion
   

Nordsjøfarten
Allereie sommaren 1940 byrja enkelte å ta seg over Nordsjøen til Storbritannia, først og fremst til Shetland. Dette utvikla seg etterkvar til å bli ei organisert verksemd både på norsk og britisk side. 

Frå kysten av Vest-Noreg drog båtar med flyktningar, og frå Shetland drog båtar med agentar på spesialoppdrag attende til Noreg.

Telavåg har fått ein spesiell plass i norsk okkupasjonshistorie. Den vesle bygda låg heilt sentralt til for nordsjøfarten, og både Shetlandsgjengen og andre skøyter landsette og henta agentar i området. Lokalbefolkninga var dessutan ivrig med i motstandsarbeid og dreiv aktivt hjelpearbeid for nordmenn som måtte flykte under krigen. 

Telavågtragedien
I april 1942 avsløra ein angjevar dette for tyskarane. Under den etterfølgjande militæraksjonen døydde dei to høgtståande Gestapo - offiserane Gerhard Berns og Henry Bertram, og ein av dei norske Linge-karene, Arne Medal Værum i ei skotveksling. 

Denne hendinga utløyste den verste terrorhandlinga som tyskarane gjennomførde i Noreg under krigen - for Telavåg blei jevna med jorda 30. april 1942. 

Reichskommisar Josef Terboven kom personleg til Telavåg for å sjå til at bygda blei straffa. Husa blei sprengt og brent, båtane senka og buskapen slakta. Alle dei 72 mennene mellom 16 og 60 som var i bygda blei sendt til Sachsenhausen konsentrasjonsleir, der 31 døydde. Resten av folket frå Telavåg, kvinner og barn medrekna, blei internert i Noreg. På Trandum blei 18 fangar som sat i arrest for andre forhold henretta som «sonoffer» for dei to Gestapo-offiserane. Den overlevande Linge-karen, Emil G. Hvaal, og sonen i huset der skotvekslinga fann stad, Lars Telle, blei henretta nokre månader seineare.

Det næraste ein kjem liknande hendingar var i Lidice i Tsjekkia og Oradour-sur-Glane i Frankrike. Faktisk var Telavåg eit av tiltalepunkta ved Nürnberg-domstolen som gjaldt norske forhold.

Utstillingar og konferansar
Dei tre faste utstillingar på museet omhandlar Telavågtragedien, Nordsjøfarten og Shetlands-Larsen. For å setje Telavågtragedien i eit større perspektiv er det og sett av plass til skiftande utstillingar som syner fleire sider ved krig/fred-problematikken. Museet arbeider med planar om nye utstillingar og tema som ikkje er belyst enno - mellom anna historia om dei som greidde å flykte frå Telavåg før tyskarane kom. Dei fekk verken erstatning eller merksemd då krigen var slutt - men miste alt dei eigde, og levde i frykt under heile krigen for at tyskarane skulle kome å hente dei.

Telavågkonferansen, som museet har arrangert, har mellom anna sett spørsmål knytta til brot på menneskerettane på dagsorden.

Nordsjøfartmuseet ligg i ein fantastisk natur - og museet oppmodar folk om å vere med på den tradisjonsrike guida turen gjennom utmarka  frå Selstø til Glesvær som går siste søndag kvar månad om sommaren.

Kjelder:
Nordsjøfartmuseet
wikipedia.org