Historisk og gripande
Forfatter: Ingolf Austgulen
Publiseringsdato: 19.07.2005
-Det hende ein gong i 20 åra at to dampbåtar
frå Haugesund la seg til kai i Furenes. Dei dreiv med tråling
etter reke. Snart kom der ein nyskjerrig ung mann ruslande. Det var Ludvik
Furnes, ein svært foretaksom mann i Gulen på den tida.
SOGA OM ASKELADDEN FRÅ FURENES I GULEN, REKA
I TRÅLEN OG TRØNDERPIAN I KJØLVATNET.
Ludvik Furnes - Askeladden frå Furenes
Båtane og utstyret deira hadde fanga hans interesse.
Han hadde alt noko røynsle frå sjølivet; som 15-åring
hadde han mønstra på galeasen Frøya frå Austrheim
og segla i fraktefart på kysten, - og han hadde vore på line
og garnfiske.
Men reketråling? Nei. Ingen dreiv med tråling
etter reker i Ytre Sogn traktene .
Forsiktig spurte han karane om bord om han kunne få
vera med dei utpå, han ville gjerne sjå korleis dette fisket
gjekk til. Men nei, mannskapet ville ikkje ha han med. Kan hende såg
dei ein konkurrent i denne oppvakte karen på bryggja. Men Furnesen
var ikkje den som gav etter for litt motbør. Han rusla heim, og
la ein slagplan i løpet av natta.
Tidleg på morgonen henta han storseglet i naustet,
tok godt med niste ombord og gjorde klar til å fylgje etter dampbåtane
på feltet. Dei drog til Mjømneosen. Vel framme på feltet,
låra han seglet, tok årane fatt og la seg i løypa etter
reketrålarane.
Furenes.
Han noterte kursen på karta sine, registrerte fart
og la nøye merke til alt som skjedde ombord i båtane. For
å tråla etter reker må botnen vere slett, det beste er
sand/evje botnen. Sjefen om bord må heile tida fylgje med at skovlane
og nota fylgjer botnen og innstille farten etter det. Ulendt botn vil lett
føre til at not og skovlar set seg fast, at nota vert øydelagt
og i verste fall kan ein misse heile bruket. Furnesen bivåna det
heile, og la kvar minste detalj på minne. Etterkvart slutta haugesundarane
av fisket og la seg til på Skjerjehamn. Ludvik Furnes slo seg og
til der, bia i mange timer fram mot mørke kvelden. Då smeit
han seg om bord, fekk teke mål av notmasker, trålposar, tilkobling
til skovlane og den slags – slik som han ikkje kunne få med seg på
avstand.
Dette fiske ville han freiste! Han starta straks opp
med å rigge til båt på Furenes for å drive tråling
etter reke.
Den første båten som vart teken i bruk heitte
Anpløy.
Det var ein påbygd -storbåt- som vart dekka
og tilført hekk for plass til skovlar, trålspel og nøter.
Nøter og anna utstyr til trålen vart rekvirert frå Bergen.
Gammelkomfyren vart henta ut frå kjellaren heime og montert på
dekket og fyringsved og kål vart lasta om bord. Prøvefisket
kom i gang. Utstyret var nok provisorisk, men det skulle vise seg at det
gjorde nytta. Furnesen fekk verkeleg reker i nøtene der han prøvde
seg rundt om i Gulafjordene og lenger ute med kysten.
Ludvik Furnes hadde fire søner. Når dei vaks
til, vart det skaffe båtar til alle saman etterkvart. - Frå
dei var 20 år, dreiv dei reketråling med eigne båtar.
For ei tid tilbake nådde dei pensjonsalderen. Då hadde brørne
lagt bak seg meir enn 200 årsverk som reketrålarar tilsaman.
Frøet som vart sådd den gongen Askeladden frå Furenes
fekk sjå reketrålarane frå Haugesund, hadde vakse seg
til eit stort tre.
Furnesflåten dreg nordover på fiske.
Først på trettiåra slo rekefiskarane
på Furenes seg i lag og drog nordover langs kysten på leiting
etter nye rekefelt. Nabogutane Ludvig og Gerhard Bøe hadde også
skaffa seg båt og vart med, likeeins Edvard Neverdal med sin nye
reketrålar GLIMT. Dei fann gode rekefelt nordetter kysten ved Ålesund
og Kristiansund. Litt etterkvart sette dei baugen mot Trøndelagskysten.
Der fann dei seg ein god hamn på Bessaker i Roan kommune. Denne hamna
vart nytta av dei mykje seinare, når dei var på veg til og
frå tokter oppover til Tromsø og Finnmarkskysten. På
hamna i Bessaker låg dei -søringane- på rekke og rad
med sine reketrålarar: SLEIPNER, KAPP, DELFIN, START, SJØGUTT
og GLIMT, alle med registreringsmerke SF... G.
Det vart mange turer oppover til Trøndelag på
karane frå Furenes. Dei følte seg velkomne, godt likt av folket
i Roan og Osen kommunar, og nokre av dei slo seg til etterkvart og vart
buande der. Aktiviteten smitta, snart byrja fiskarar i Osen og Roan også
å tråla etter reker. På Bessaker vart det bygd opp ein
rekefabrikk der sjølvsagt Ludvik Furnes var medeigar i mange år.
Kjekke jenter i Trøndelag
Det er ikkje til å undrast over at mangt eit hjerte
banka i jentebryst når flåten av -søringar- kom fossande
til kai. Og gutehjarta var vel heller ikkje særleg kalde, får
me tru. Mange av karane frå Furenes fann kona si der nord i Osen
og Roan. Håkon Furnes fann ho Aslaug frå Skjervøy, Ludvig
Bøe si Berentine frå same øya. Einar Furnes gifte seg
med Anna frå Bessaker, og Gerhard Bøe med Ingeborg frå
Skjervøy. Alle jentene flytta sørover, - og på Furneset
gjekk det nå på alt frå trønder - sogne og strile
- dialekt. Då krigen var slutt, kom der endå fleire trønderar
sørover. Det var slektningar og vener på vitjing, og til tider
var det fleire trønderar enn gulingar på Furenes.
Amors pilar svirra over knausane og etterkvart laga det
seg til i alt 13 ekteskap med trønder / sogneblanding. Desse ekteskapa
førte i sin tid til at nærare eit halvt hundre halvtrønderar
såg dagens lys.
Alt for redningsaka
Først på 50 åra vart det starta ein
forening til støtte for Redningselskapet som fekk namnet HAVBLIKK,
og det var dei tilflytta trønder-konene som var drivkrafta. Redningsaka
låg sjølvsagt desse på hjarta når dei alle hadde
sine tilknytta sjøen mest heile året.
Når redningskøyta kom, - og flagga gjekk
til topps i bygda då var det feststemning. Tilreisande kom frå
heile kommunen, dei visste at i samfunnshuset på Furenes var der
mykje å by på. Sekretærane Helgesen og Rikstad frå
redningselskapet gav mykje ros til dei styrande i Havblikk og den sterke
støtta dei fann her, og ikkje minst pengane som vart selskapet til
del. I 80 åra feira foreninga 30 års jubileum, - med Anna Furnes
som formann. Dei første åra var det Berentine Bøe som
hadde styringa.
Reka skapte velstand og lykke
Rekefiskarane frå Furenes var flinke til å
leite opp nye rekefelt i fjordane og langs kysten - frå Stadt i nord
til Haugesund i sør. Gode fangstar og tilfredsstillande markedsprisar
førte til velstand og stor byggeaktivitet på Furenes. Bustadshus
og kaianlegg til kvar båteigar grodde opp rundt Furenesvika.
Alle hadde velrigga og godt utstyrte båtar. Bygda
opplevde ei rik utvikling i mange år. Fleire unge kom til, dei satsa
på rekefiske og skaffa seg eigne båtar. Alt i alt vart det
rigga til 27 reketrålarar i Gulen kommune, dei aller fleste med Furenes
som stasjon. Henrik Glosvik frå Skjerjehamn deltok i mange år,
likeins Jørgen Birknes frå Hille.
Frå
50 åra og frametter vart det satsa meir og meir på utstyrssida.
Mekaniske vinsjar vart skifta ut med hydrauliske. Ekkolodd vart montert.
Det registrerte botnen, ein kunne lesa av hindringar og forlenge trålhalet,
noko som gav større fangster. Og med ekkoloddet vart det lettare
å finne fram til nye felt. Så kom notblokka og med den kunne
ein trekke nota over rekka mekanisk, som spara ein for arbeidskraft. Før
måtte det vera to mann for å makte denne jobben, nå kunne
ein styre det med ein hendel for å få not og fangst om bord.
Med V.H.F.en kunne ein til kvar tid ha kontakt med dei
andre på feltet og få hjelp om ein hadde bruk for det. Tryggleiken
auka. Nokre av fiskarane monterte til og med radar på båtane
sine.
Den nye tida gjorde det ikkje berre enklare å fiske,
mykje anna gjorde det også lettare å leve om bord. Nye, prektige
styrhus og auka komfort på mange måtar kom til. Semidieselmotorane
vart bytta ut med dieselmotorar av beste merke. Desse var både lettare
og kraftigare enn dei gamle. Båtane fekk større fart, og motorduren
vart mindre generande.
Med åra vart det vanskeligare å få med
ungdomar som hjelpemannskap. Ringnotflåten var komen med dei store
fangstane, og for ein ungdom som tenkte seg ein framtid på sjøen,
lokka dette fiske meir. Den dårlege rekrutteringa førte til
at mange av Furenes-karane måtte dra på fiske aleine.
Einmannsfiske har sine baksider. Det kunne verta mykje
å ta hand om for ein mann, - med motorstell, styring, til- og fråkobling
av tråleutstyr, koking av reka og stell med fisk som følgde
med i tråleposen.
Manglande rekruttering, fiskereguleringar av mange slag,,
dårleg markedspris førde med seg at rekefisket avtok.
På Furenes er det i dag berre to som driv med reketråling,
Svein Kvamme og sonen Frode på båtane GULASKJER og FURNES.
Ein tredje rekefiskar er Arne Høyvik med stasjon på Halsvik.
Han overtok rekebåten SJØGUTT til Bjarne Furnes for ei tid
tilbake. På Furenes-hamna ligg der framleis mange båtar som
minne om liv og røre, men dei vert nytta til andre formål.
Rekekongen
Ludvik Furnes vart kalla rekekongen. Det navnet fortente
han. Han levde frå 1883 til 1966, og han sette mange spor etter seg
i heimbygda. Mange såg han som ei oppkomme av energi med godt humør
og tiltakslyst. Alt i 1915, lenge før han satsa på reketråling,
bygde han opp store sjøbuer og kaier på Furenes. Han fekk
heile folket i arbeid med mottak og salting av sild. Livet på Furenes
vart som eit eventyr. Utenlandske lastebåtar losa han nord Brandangersundet
til Furenes for å hente masser av tønner saltsild, frå
dei store stablane som låg på kaiområdet.
I krigsåra 1940 - 45 satsa Ludvik Furnes bl.a på
bygging av fiskebåtar, ombygging og reparasjon av slike, - rigga
til sitt eige sagbruk, produksjon av kassar m.m. I pensjonsalderen henta
han fram pågangsmotet igjen, starta med rensking av reker og pakking
på sjøbua. Fleire kvinnelege arbeidsplassar fylgde med dette
tiltaket. Reka vart pakka for eksport til Kavlifabrikkane i Sverige og
til bedrifter i Bergen, i tillegg til detaljsalg i forretningar. Rekeosten
kom på markedet i den tida, og mange tonn reker gjekk frå Furenes
sitt pakkeri til dette populære matpålegget. Samfunnsendringar
førde til at slik aktivitet dabba av.
Det gjer ikkje innsatsen til Ludvik Furnes mindre. MERKET
DET STEND.......
ANPLØY
Den første båten som vart teken i bruk i
rekefiske heitte Anpløy. Det var ein påbygd -storbåt-
som vart dekka og tilført hekk for plass til skovlar, trålspel
og nøter. Nøter og anna utstyr til trålen vart rekvirert
frå Bergen.
DELFIN
Eigar : Ludvik Bøe
47 fot
Motor : 20 hk. Wichmann
Typisk reketrålar frå 30 - 40 åra.
FRI
Eigar: Ludvig Bøe
Seld til Gøteborg, Sverige
KAPP
Eigar: Einar Furnes
42 fot
Ombygd 1955
Motor nå: Scandia diesel 180 HK.
Kapp ligg her ved Solodden Hyttegrend i Eivindvik.
M/KR FURNES
Eigar: Frode Kvamme
53 fot
Motor: 240 HK General Motors
Bygd ved Omastrand i Hardanger i 1964.
Maskin 180 HK Caterpillar.
Kjøpt til Furenes i mai 1989.
Skifta til GM motor i 1990.
M/K GULAFJORD
Eigar: Leif Furnes
50 fot - 190 HK Skandia Wabis
Vart kjøpt frå Solund i 1940, og hadde den
gong 16 HK Lysekil motor. Ombygd i 1943 på Furenes.
Ny motor montert: 22 HK Avanse.
1946: 30 HK Avanse
1956: 40 HK Wichmann
1966: 150 HK Skansia Wabis
1980: 190 HK Skandia Wabis
M/K GULASKJER
Eigar: Svein Kvamme
50 fot
Bygd i Leirvik i Sogn i 1956
Motor: 40 HK Wichmann
Ny motor i 1985: 240 HK General
Båten vart mykje brukt til fraktefart på
Sognefjorden. Båten heitte då Bjørg.
Svein Kvamme bygde båten om til reketrålar,
og skifta namn til Gulaskjer.
M/K LINHOLM
Eigar: Odd Bøe
52 fot
Båten bygd i Rosendal 1920
Innkjøpt i Måløy frå Alf Kråkenes
og Ragnar Kvalheim 1963.
Motor: 42 HK Brunvoll
Ny motor 1968: 50 HK Wichmann
Ny motor 1987: 210 HK Volvo Penta diesel.
M/KR LYNGØY
Eigar: Ole Morten Bøe
51,5 fot
Bygd i Flekkefjord 1957
Motor: 50 HK Wichmann
SJØGUTT
Eigar: Bjarne Furnes
47 fot
Ombygd i 1949 i Ortnevik
M/KR SLEIPNER
Eigar: Håkon Furnes
51 fot
Ombygd/forlengd 1941 i Mastrevik
Ny motor 1946: 35 HK Avanse
Ny motor:1958: 40 HK Wichmann
M/KR STYRENES
Eigarar: Odd og Reidar Bøe
Kjøpt i Bremanger 1966
Motor: 120 HK Hjelset (2 syl.)
Styrenes vart seld til Veavågen i 1969
|